Instytut Nauk Geologicznych PAN w 50-lecie działalności
plik PDF

Rys historyczny

Formalny początek miał miejsce 3 stycznia 1956 r. Prezydium Polskiej Akademii Nauk podjęło w tym dniu uchwałę (nr 1/56) o powołaniu Zakładu Nauk Geologicznych Polskiej Akademii Nauk (ZGN PAN) z siedzibą główną w Warszawie. (PDF) Jego kierownikiem został prof. Jan Samsonowicz, zakład składał się wtedy z sześciu pracowni znajdujących się w czterech miastach Polski. W Warszawie powstały: Pracownia Geochemii, Mineralogii i Petrografii (K. Smulikowski), Paleozoiku (J. Samsonowicz), Mezozoiku i Kenozoiku (S.Z. Różycki). Pracownia Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej była ulokowana w Gdańsku (Z. Pazdro) i w Warszawie (K. Guzik). We Wrocławiu utworzono Pracownię Geologii Sudetów (H. Teisseyre), a w Krakowie do zakładu włączono Pracownię Geologiczno‑Stratygraficzną (S. Dżułyński), istniejącą w strukturze PAN od 1954 r. Nazwy pracowni dobrze oddawały ówczesny profil badawczy ZNG.

Pracownia krakowska miała własną siedzibę w dawnym budynku PAU przy ul. Sławkowskiej 17, a od 1966 r. własny budynek przy ul. Senackiej 3. Pozostałe pracownie zakładu przez długi czas znajdowały się w pomieszczeniach uniwersytetów w Warszawie i we Wrocławiu. Tę unię lokalową ułatwiała unia personalna, ponieważ kierownikami katedr uniwersyteckich byli profesorowie, którzy jednocześnie zarządzali pracowniami ZNG PAN - wielkie nazwiska polskiej geologii: Jan Samsonowicz, Stefan Zbigniew Różycki, Kazimierz Smulikowski, Henryk Teisseyre.

Następcy tych wielkich dopiero zdobywali uniwersyteckie wykształcenie i ostrogi. W 1952 r. został otwarty Wydział Geologii na Uniwersytecie Warszawskim, ale zlikwidowano studia geologiczne na Uniwersytecie Poznańskim i Jagiellońskim. Likwidacji oparła się jedynie geologia uniwersytecka we Wrocławiu. Profesor H. Teisseyre przekonał władze jak bardzo szkodliwa politycznie byłaby to decyzja dla dzieła zagospodarowywania tzw. Ziem Odzyskanych. Geologię w UJ reaktywowano po prawie 20 latach, a w UAM po blisko 40.

W latach 50. XX w. kadrę naukową zakładu rekrutowano głównie spośród młodych pracowników wyższych uczelni, których prace badawcze były już finansowane przez istniejący od 1952 r. Komitet Geologiczny PAN. Przyjmowano też absolwentów pierwszego roku geologii w Warszawie i Wrocławiu. Pod koniec 1956 r. w zakładzie było zatrudnionych 55 pracowników naukowych.
Kluczowe problemy badawcze, szczególnie ważne dla poznania geologii kraju, który w wyniku II wojny światowej w 3/5 zmienił swoje granice, Komitet Geologiczny PAN określił w 1953 r. Część z nich stała się zadaniami postawionymi przed młodym ZNG PAN, m.in.: poznanie struktury wgłębnej niżu polskiego, budowy i historii geologicznej starych masywów (Sudety, Góry Świętokrzyskie, Tatry), utworów fliszowych Karpat, czy geochemii rzadkich pierwiastków w minerałach i skałach.

W 1959 r. Prezydium PAN podjęło uchwałę (nr 10/59) o przekształceniu ZNG w instytut z 8 zakładami i nowym statutem. Uchwała PAN nie została jednak zrealizowana, za to Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów nakazał w strukturę zakładu przejściowo włączyć, wydzielone wtedy z Państwowego Instytutu Geologicznego, Muzeum Ziemi. Po śmierci prof. J. Samsonowicza w listopadzie 1959 r., od 1960 r. kierownikiem placówki został prof. K. Smulikowski. W 1962 r. złożono wniosek do Sekretarza Naukowego PAN o przekształcenie zakładu w instytut. Tym razem to władze PAN nie przychyliły się do wniosku, w części z powodu znacznych kosztów, jakie były przewidywane. Tym niemniej w 1963 r. zakład zyskał nowy statut i strukturę organizacyjną. Wyodrębniono Muzeum Ziemi PAN i zreorganizowano pracownie, nadając im nowe nazwy.

Pierwsze 10-lecie ZNG PAN obchodził jako placówka naukowa z pokaźnym dorobkiem publikacyjnym - 450 artykułów w czasopismach krajowych i zagranicznych. Kadrę naukową zakładu stanowiło 41 osób, uzupełniała ją grupa 16 doktorantów - stypendystów. Prawo nadawania stopnia doktora Rada Naukowa ZNG PAN uzyskała w 1960 r. Od 1972 r. istnieje Studium Doktoranckie, które do roku 2000 działało we współpracy z ING UJ.

Po przejściu prof. K. Smulikowskiego na emeryturę, od 1971 r. kierownikiem zakładu został prof. Marian Książkiewicz, który przez 2 lata dojeżdżał na 2 dni w tygodniu z Krakowa do Warszawy. W ciągu tych 2 lat zakład znacznie umocnił swoją pozycję zarówno w PAN, jak i śród innych placówek geologicznych w kraju. Przeprowadzono wtedy kolejną reorganizację pracowni w Warszawie, natomiast w Krakowie stworzono dwie nowe pracownie.

Od grudnia 1972 r. stanowisko kierownika zakładu objął prof. Jerzy Znosko, służbowo przeniesiony z Instytutu Geologicznego. W 1973 r. znów restrukturyzowano część warszawskich pracowni. Zmieniły się też w tym czasie zasady finansowania ZNG, który przestał być jednostką stricte budżetową, a stał się dochodową, wg ówczesnych kryteriów, uzyskując dochód ze sprzedaży zrealizowanych tematów Sekretarzowi Naukowemu PAN.

W czerwcu 1979 r., po 20 latach od pierwszej inicjatywy, Prezydium PAN podjęło uchwałę o przekształceniu Zakładu Nauk Geologicznych PAN w Instytut Nauk Geologicznych PAN (PDF) i została ona zatwierdzona przez premiera w dniu 13 lipca 1979 r. W wyniku zawirowań historycznych w grudniu 1980 r. z ING PAN odszedł prof. J. Znosko, a dyrektorem została prof. Maria Borkowska‑Łydka.
W 1987 r. Rada Naukowa ING PAN uzyskała prawo nadawania stopnia doktora habilitowanego. Kadra naukowa miała wtedy w swym dorobku już ponad 1500 publikacji, w tym wiele wyróżniających się, o dużej wartości poznawczej. Za szczególne osiągnięcia na polu naukowym pracownicy wielokrotnie otrzymywali nagrody Wydziału III PAN i nagrody Sekretarza Naukowego PAN, a znakomita mapa prowincji Matanzas na Kubie, sporządzona przez zespół prof. A. Pszczółkowskiego, uzyskała również wyróżnienie Prezesa Kubańskiej Akademii Nauk.

Rozpoczęta z końcem 1989 r. transformacja ustrojowa państwa wpłynęła także na instytut. W 1990 r. po raz pierwszy dokonano systematycznej oceny efektywności naukowej pracowników badawczych, w wyniku której kilka osób odeszło do innych placówek. Profesor M. Borkowska‑Łydka jako dyrektor (1980-1994) przeprowadziła ING PAN przez trudny okres lat 80. XX w. i początków transformacji. Kolejnymi dyrektorami byli prof. Andrzej Pszczółkowski (1994-2000), prof. Teresa Madeyska (2000-2007), prof. Marek Lewandowski (2007-2015), a od 2016 r. funkcję tę pełni prof. Ewa Słaby.
W 1996 r. jubileusz 40-lecia instytut obchodził już we własnej siedzibie w Warszawie w zmodernizowanym budynku przy ul. Twardej 51/55, gdzie znalazły się wtedy, wraz z trzema innymi instytutami, prawie wszystkie zakłady i laboratoria, które zostały przeniesione z zajmowanych dotąd pomieszczeń Wydziału Geologii UW.

Kilkanaście ostatnich lat było okresem intensywnego rozwoju placówki. W wyniku reorganizacji struktury ING PAN w 2008 r. zlikwidowano dotychczasowe zakłady i pracownie, ułatwiając bezpośrednią współpracę pomiędzy pracownikami naukowymi i badawczo-technicznymi. Instytut składa się obecnie z trzech ośrodków badawczych: w Warszawie, Krakowie i Wrocławiu, w których funkcjonują laboratoria, Muzeum Geologiczne i biblioteki. Nazwy laboratoriów mówią o ich profilach: geochronologia i geochemia izotopów, dyfrakcja rentgenowska, minerały ilaste, indykatory i bioindykatory (paleo)środowiska, modelowanie biogeosystemu. Specjalności te określają obecnie ponad 80% potencjału badawczego instytutu. Pozostałe to: planetologia z meteorytyką, mineralogia eksperymentalna, interpretacja danych geofizycznych oraz analiza basenów osadowych, a także modelowanie procesów magmowych i modelowanie struktur tektonicznych.

Wraz z rozwojem laboratoriów, wyposażonych w zaawansowaną technologicznie aparaturę, wzrasta zatrudnienie wysoko wykwalifikowanych pracowników technicznych, którzy często biorą aktywny udział w pracach badawczych. Rosnący potencjał naukowy instytutu, odmłodzona kadra, publikująca w wydawnictwach z listy JCR (średnio 1 publikacja w czasopismach z IF na jednego pracownika rocznie), jak i znaczne podniesienie standardu wyposażenia laboratoriów, pozwala dziś na realizację jednocześnie kilkudziesięciu grantów, które są finansowane przez agencje krajowe (NCN, NCBiR), międzynarodowe (m.in. 7 PR UE, Horyzont 2020, Research Council of Norway) i licznych partnerów komercyjnych. Instytut należy do kilkunastu konsorcjów krajowych i zagranicznych. Takie parametry zapewniają mu kategorię A, którą przyznaje Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych, a pod uwagę są brane zarówno osiągnięcia, jak i potencjał naukowy jednostki. W ciągu 60 lat stopień doktora uzyskało w instytucie 148 osób (od 1960 r.), habilitację - 26 osób (od 1987 r.), a tytuł profesora - 13 osób (od 1987 r.)

Czytaj więcej